طراحی روشنایی در محیطهای مسکونی؛ نواحی اصلی – بخش 1
طراحی روشنایی میتواند نقش تعیینکنندهای در افزایش آسایش بصری، انجام فعالیتها، بهبود سلامت روان و ارتقای حس زیباییشناختی خانه داشته باشد. هر بخش از یک محیط مسکونی، از نشیمن و آشپزخانه گرفته تا اتاقخواب و فضاهای عبور، نیازمند روشنایی متناسب با کارکرد، ابعاد و ویژگیهای معماری آن است. به همین دلیل، شناخت نواحی اصلی و درک نیازهای روشنایی هر ناحیه، نخستین گام در دستیابی به طراحی روشنایی کارآمد و هدفمند است. این مقاله با تمرکز بر نواحی اصلی خانه، به بررسی اصول، معیارها و راهکارهای طراحی روشنایی میپردازد تا زمینهای برای ایجاد فضاهای مطلوبتر فراهم شود.
روشنایی ورودی، مسیرهای عبور و پلهها
نورپردازی در نواحی ورودی، مسیرهای عبور و پلهها نقشی کلیدی از نظر کارکردی و زیباییشناسی دارد. این فضاها، مسیر حرکت ایمن و راحت را برای ساکنین فراهم کرده و به آنها کمک میکنند تا بهراحتی در خانه جابهجا شوند و مسیر خود را پیدا کنند. در عین حال، نورپردازی مناسب میتواند فضایی گرم، دعوت کننده و یکپارچه ایجاد کند.
طراحی هوشمندانه نور در این نواحی، پلی میان فضای بیرون و درون خانه ایجاد کرده و در عین حال بر ویژگیهای معماری و طراحی داخلی تأکید میکند.
ورودی:
ورودی خانه، نخستین نقطهی تماس هر فرد با فضاست و نورپردازی در این بخش تأثیری مستقیم بر برداشت ذهنی افراد دارد.
یک ورودی روشن و متعادل:
- ایمنی را افزایش میدهد، بهویژه هنگام ورود در شب یا در نور کم.
- دید کافی برای کنترل دسترسی و تشخیص مسیر فراهم میکند.
- حس دعوتکنندگی و خوشآمدگویی ایجاد میکند.
استفاده از نورپردازی لایهای در این فضا میتواند بر جنس متریالها، بافتها و المانهای محیط تأکید کند و در کنار عملکرد مناسب، احساس ورود به فضایی ویژه را منتقل نماید.
مسیرهای عبور:
راهروها و مسیرهای رفتوآمد باید نور کافی، یکنواخت و بدون خیرگی داشته باشند تا حرکت در خانه ایمن و راحت باشد.
- نور ملایم و یکنواخت، تشخیص مسیر و موانع را آسان میکند.
- نورپردازی تاکیدی میتواند بخشهای خاص دکوراسیون یا آثار هنری را برجسته کند.
- نور پیوسته از ورودی تا اتاقها، حرکت روان و هماهنگی بصری در فضا را تقویت میکند.
پلهها:
نورپردازی پلهها به دلایل زیر اهمیت زیادی دارد:
- ایمنی: نور مناسب باعث میشود هر پله به وضوح دیده شود و خطر لغزش یا سقوط کاهش یابد.
- راهنمایی بصری: نور مناسب جهت حرکت و تشخیص تغییر ارتفاع را برای چشم فراهم میکند.
- تقویت زیبایی معماری: نور میتواند ریتم طراحی پله، جنس متریال و جزئیات ساختاری را برجسته کند.
با نورپردازی صحیح، پلهها دیگر فقط یک وسیله عملکردی نیستند، بلکه به یک عنصر طراحی در خانه تبدیل میشوند.
در مدلهای زیر از چراغ کرنرلاین برای نورپردازی غیرمستقیم و از چراغهای پیکو، یونیک و مانامینی برای نورپردازی تاکیدی استفاده شده است:
Design Simplicity: نشانگر نسبت کارایی و سادگی بالاتر به ویژگی های فرمی و ظاهری
Visual Hierarchy: سلسله مراتب بصری پایین نشانگر نور توزیع شده (دیفیوزری) بیش از حد و سلسله مراتب بصری بالا نشانگر کیفیت بیشتر سایه ها و تفکیک لایه ها
LPD: میزان برق مصرفی تقریبی سیستم روشنایی در واحد مساحت
روشنایی آشپزخانه
در محیطهای مسکونی، نورپردازی آشپزخانه نقش حیاتی در عملکرد، ایمنی، کارایی و زیبایی بصری فضا دارد. یک طرح روشنایی خوب و برنامهریزیشده که شامل چند لایه نور (نور عمومی و نور تاکیدی) میشود، میزان روشنایی لازم برای فعالیتهای مختلف مانند آمادهسازی غذا و نظافت را تأمین، و همزمان ظاهر کلی آشپزخانه را زیباتر میکند.
- نور عمومی به روشنایی کلی و یکنواخت گفته می شود که آشپزخانه را روشن می کند و فضا را برای استفاده روزمره مناسب می سازد. نور عمومی آشپزخانه را می توان توسط چراغ خطی فراهم کرد.
- نور تاکیدی که توسط چراغ های اسپات ایجاد می شود، عناصر طراحی را برجسته میکند و حس زیباییشناسی آشپزخانه را افزایش میدهد.
این نور با ترکیب سبک و کارایی، به ایجاد فضایی گرم و دعوتکننده کمک میکند.
ترکیب نور عمومی و تاکیدی، روشنایی متعادل ایجاد میکند، سایهها و خیرگی را به حداقل رسانده و دید و دقت در انجام کارهای آشپزخانه را افزایش میدهد. در مدلهای زیر از چراغ خطی کرولاین برای نورپردازی عمومی و از چراغهای اسلاید و مولتی ترک برای نورپردازی تاکیدی و وظیفه استفاده شده است:
روشنایی اتاق غذاخوری
اتاق غذاخوری مکانی است برای گردهمایی، گفتوگو و تعامل؛ جایی که نور نهتنها به دیده شدن کمک میکند، بلکه حالوهوای محیط و حس صمیمیت را نیز شکل میدهد. نور مناسب میتواند خوردن غذا را به تجربهای دلپذیر و خاطرهانگیز تبدیل کند و نقش مهمی در هویتبخشی به فضا داشته باشد.
- نور عمومی، روشنایی یکنواخت و کافی را برای استفاده روزمره فراهم میسازد و فضا را بدون خیرگی یا سایههای آزاردهنده روشن میکند.
نور عمومی میتواند از منابعی مانند چراغهای دارک لایت تامین شود تا خیرگی یا سایههای ناخواسته به حداقل برسند.
- نور تاکیدی برای برجستهسازی آثار هنری، متریالها، یا جزئیات تزئینی استفاده میشود.
نورهای تاکیدی میتوانند توسط چراغهای آویز بالای میز غذاخوری، چراغ های دیواری یا نور مخفی تامین شوند.
با ترکیب صحیح نور عمومی و تاکیدی، میتوان روشنایی انعطافپذیری ایجاد کرد تا فضا متناسب با موقعیتهای مختلف تنظیم شود؛ از یک شام خانوادگی معمولی گرفته تا میزبانی رسمی.
در مدلهای زیر از چراغهای ورونا و یونیک برای نورپردازی غیرمستقیم، چراغ آویز دوک برای نورپردازی دکوراتیو، و از چراغهای پیکو و کرنرلاین برای نورپردازی تاکیدی استفاده شده است:
در مقالهی بعدی، این مجموعه به بررسی و طراحی روشنایی سایر بخشهای فضا، از جمله نشیمن، اتاقخواب و حمام، خواهد پرداخت و راهکارهای مناسب برای بهبود کیفیت روشنایی و عملکرد این نواحی ارائه خواهد کرد.