طراحی روشنایی فضاهای مسکونی - بخش دوم
در بخش قبلی، دربارۀ اهمیت نور در فضاهای مسکونی صحبت کردیم و برخی از اصول طراحی روشنایی در این کاربری را مورد بحث قرار دادیم. به منظور تسلط بیشتر بر موارد مطرحشده، در این قسمت و بخشهای بعدی مقاله، نحوه بهکارگیری آنها در چند نمونه موردی را بررسی خواهیم کرد.
مطالعۀ موردی 1:
قسمتی از پلان یک واحد مسکونی در تصویر زیر آمده است:
مشابه اکثر طراحیهای معاصر، ترکیبی از فضاهای ورودی ساختمان، نشیمن، ناهارخوری و آشپزخانه، بدون تفکیک از هم و به صورت «یک فضای چندگانه» در این پلان مشاهده میشود. از آنجا که هریک از این فضاها، کارکرد خاص و نیازِ روشنایی متفاوتی دارد، استفاده از گزینههای روشناییِ انعطافپذیر و بررسی طراحی روشنایی هرکدام به شکل جداگانه، ضروری به نظر میرسد. مطالعه این پروژه را از قسمت ورودی ساختمان شروع میکنیم.
ورودی
ورودی ساختمان را میتوان مقدمهای برای فضاها و صحنههایی دانست که قرار است در ادامه به چشممان بیایند. در اینجا، با ورودیِ غیررسمی و کوچکی مواجهیم که با وجود ابعاد محدود، دید گستردهای به فضای نشیمن، ناهارخوری و تراس بیرونی دارد. این فضا، صرفا محل گذر افراد است و توقف و تامل چندانی در آن رخ نمیدهد. لذا نقش اصلی این ورودی، ایجاد حس خوشامدگویی و استقبال خواهد بود. علیرغم ابعاد کوچک و سادگی این فضا، به خاطر عملکرد کلیدیاش برای ارتباط درون و بیرون خانه، بررسی کامل آن اهمیت دارد. انواع لایه های روشنایی لازم در ورودی ساختمان عبارتند از:
- نور کانونی؛ که برای جلب توجه بصری و آشنا کردن افراد با جنبههایی از زیبایی طرح ساختمان استفاده میشود.
- نور وظیفه؛ جهت انتخاب راحتِ لباس یا هر وسیلۀ دیگر از کمدی که در فضای ورودی قرار دارد.
- نور محیطی؛ که برای فضاهای انتقالدهنده و مسیرهای گذر الزامی است.
- نور دکوراتیو؛ اگرچه استفاده از نور و منابع روشنایی به عنوان عنصری تزئینی در فضاهای ورودی متداول است، اما با پررنگ کردن ویژگیهای معماری فضا نیز میتوان به جنبۀ دکوراتیو محیط دست یافت.
در طراحی روشنایی ورودی ساختمان مشاهده میشود:
- نور کانونی با استفاده از یک پارتیشن دکوراتیو تامین شده است. جنس این پارتیشن (که به شکل سفارشی برای این پروژه ساخته شده) شیشه یا اکریلیک بوده که از داخل روشن میشود. همین عنصر، نقش نور دکوراتیو را نیز در این فضا بر عهده دارد. در این پارتیشن، از یک نوار کوچک الایدی با زاویه پخش نور بسته برای روشن کردن لبهها استفاده شده است. با توجه به منحصر به فرد بودن این المان نوری در فضای ورودی، بالا بودن کیفیت ساخت پارتیشن و سالم بودن تجهیزات روشنایی آن، اهمیت زیادی دارد. موقعیت این منبع روشنایی در پلان پروژه با حرف A قابل مشاهده است.
- نور وظیفه با استفاده از یک چراغ خطی تامین شده که داخل کمد و بالای لباسهای آویزان در آن نصب میشود. بدین منظور، میتوان از یک چراغ خطی سقفی با منبع نور پنهان از دید استفاده کرد. با وجودی که امکان نصب کلید روشن/خاموش برای این منبع نوری در بیرون از فضای کمد وجود دارد، اما بهتر است که از سنسور تشخیص حضور افراد روی خود چراغ، یا سنسور باز و بسته شدنِ در روی دستگیره کمد استفاده شود. موقعیت این منبع روشنایی در پلان پروژه با حرف B قابل مشاهده است.
- نور محیطی با استفاده از چراغهای دانلایت توکار در هر دو سر راهروی ورودی تامین شده است. دستیابی به نور محیطی کافی، بهمنزلۀ تامین ایمنی برای رفتوآمدکنندگان در این فضا است که میتواند با بهکارگیری منابع روشنایی دارای پخش نور گسترده فراهم شود. موقعیت این منابع روشنایی در پلان پروژه با حرف C قابل مشاهده است.
نشیمن
فعالیتهای بصری در اتاق نشیمن، با توجه به اندازه آن و هدفی که برایش در نظر گرفته شده است، میتواند از ساده و ابتدایی تا پیچیده و بسیار فنی، تنوع داشته باشد. معمولا فرض میکنیم میزان روشنایی محیطی در سراسر نشیمن به اندازهای تامین شده که مسیریابی افراد در فضا آسان است. مطابق با پلان پروژه، با فضای نشیمن بزرگی روبرو هستیم که برای پاسخگویی به فعالیتهای متنوعی چیدمان شده است. بنابراین به روشناییِ انعطافپذیری برای این فضا نیاز داریم که در آن، برای همه یا نهایتا اغلب چراغها، از کلیدهای دیمر استفاده میشود. فعالیتهای بصری زیر میبایست در طراحی روشنایی اتاق نشیمن مد نظر قرار گیرد:
- نور کانونی برای قفسههای کتاب، اقلام تزیینی و آثار هنری در دیوار غربی و همچنین محل قرارگیری احتمالیِ آثار هنری در دیوار جنوبی مجاور پیشخوان ناهارخوری آشپزخانه ضروری است. نور کانونی در دیوار غربی، باید به گونهای باشد که برای تماشای تلویزیون در بخش مرکزی دیوار، مزاحمتی ایجاد نکند.
- نور وظیفه برای فضای میز کار در گوشه شمال غربی فضا ضروری است. به علاوه، میتوان یک یا دو صندلی راحتی از فضای نشیمن را برای مطالعه در نظر گرفت که در آن صورت، آنها هم نور وظیفه نیاز خواهند داشت.
- نور دکوراتیو برای تلطیف فضا و فراهم آوردن محیطی صمیمی مناسب است.
- به دلیل داشتن پنجرههای سراسری در دیوارهای شمالی و شرقی، فضای نشیمن بسیار نورگیر است. با وجودی که نور خورشید مشکلی به وجود نخواهد آورد، اما برای تاریک کردن اتاق در طول روز و در صورت نیاز نیز میبایست راهکارهایی مد نظر داشت.
- نور محیطی برای گفتگو و کارکردهای اجتماعی ضروری است. چینش مبلمان، فضای گفتگو و الگوی کلی رفتوآمد در فضا را به وضوح نشان میدهد. میزان روشنایی میتواند متناسب با سلیقه افراد حاضر در فضا، از کم تا نسبتا زیاد تغییر کند. طبیعتا این شرایط روشنایی برای انجام کارهای دقیق یا فعالیتهای بصریِ زمانبر، تناسبی ندارد.
در طراحی روشنایی فضای نشیمن مشاهده میشود:
- نور محیطی توسط شش چراغ دانلایت توکار تامین شده که روشنایی یکنواختی را برای کل فضا به دنبال دارد و در پلان بالا با حرف C قابل مشاهده است. به علاوه، افزودن نور مخفی به بالای قفسههای کتاب (حرف H)، ضمن پیشگیری از ایجاد سایههای ناشی از قفسه با ایجاد درخششی مختصر، سقف را به طور کامل روشن کرده است. استفاده از دو منبع جداگانه برای روشنایی محیطی، انعطافپذیری فضا را برای کاربران افزایش میدهد. به این منظور از منابع روشنایی با پخش نور گسترده میتوان استفاده کرد.
- نور کانونی برای قفسههای کتاب و اقلام تزیینی در دیوار غربی، با چراغهای اسپات زاویهپذیر توکار تامین شده که مستقیما روی بخشهای عمودی قفسه متمرکز شدهاند. همچنین چراغ مشابهی برای تاکید بر دیوار جنوبی در کنار کانتر آشپزخانه استفاده شده است. منبع نور نقطهای الایدی میتواند گزینۀ مناسبی برای این بخش باشد که در پلان با حرف D قابل مشاهده است.
- نور وظیفه برای میز کوچک در گوشۀ شمال غربی این فضا، با چراغ زیر قفسه تامین شده که میتواند یک نوار نورانی کوچک از الایدی خطی باشد. برای پنهان کردن این منبع نور از دید افراد، روکشی برای آن در نظر میگیریم یا شکافی در قفسه ایجاد میکنیم. موقعیت این منبع در پلان با حرف E مشاهده میشود. برای صندلیهای مخصوص مطالعه هم چراغی ایستاده با بازوی قابل تنظیم (حرف F) مد نظر است که در انتخاب آن، دقت زیادی به کار رفته تا مکملی برای جزئیات طراحی معماری و مبلمان باشد.
- نور دکوراتیو با آباژور معلق بزرگی تامین شده که روی میز پذیرایی آویزان است و نور ملایمی برای فضای گفتگو فراهم میکند. استفاده از چراغ پرتابلی که حال و هوای چراغ آویز را به وجود میآورد، در فضاهایی توصیه میشود که طرح روشنایی آن انعطافپذیر باشد یا نصب چراغ آویز، امکانپذیر نباشد. مطابق تصویر زیر، از یک شید غیرشفاف در آباژور استفاده شده، اما امکان استفاده از شید شفاف نیز وجود دارد تا درخشش فضا افزایش یابد. موقعیت این منبع نوری در پلان با حرف G قابل مشاهده است.
همانگونه که به تفصیل توضیح داده شد، به خاطر عملکردهای متنوع اتاق نشیمن در فضاهای مسکونی مدرن، لایههای نور متعددی در طراحی روشنایی به کار گرفته میشوند. برای به حداکثر رساندن انعطافپذیری فضا، پیشنهاد میشود از یک کلید روشن/خاموش یا ترجیحا یک دیمر برای هر لایه نور استفاده شود.
برای بررسی طرح روشنایی آشپزخانه و ناهارخوری در این پروژه، تا بخش بعدی مقاله همراه ما باشید.