تعاریف و اطلاعات مهم فنی در طراحی روشنایی

 

با توجه به اهمیت طراحی روشنایی در فضاها در ادامه به معرفی برخی تعاریف و مفاهیم مهم در این زمینه می پردازیم:

 

شدت روشنایی ( Illuminance )

 

 

 

شدت روشنایی، میزان شار نوری است که بر واحد سطح میتابد. واحد آن لوکس و علامت اختصاری آن E است. یک لوکس برابر یک لومن بر متر مربع است.  شدت روشنایی مورد نیاز برای هر فضای داخلی با توجه به نوع و ماهیت کاربری پیشبینی شده در فضا و یا دقت مورد نیاز برای آن کاربری، با مراجعه به جداول طبقه بندی میزان شدت نور مورد نیاز برای کابری های مختلف در استانداردها تعیین میشود.⁽¹⁾

 

شدت روشنایی افقی (Horizontal Illuminance )

شدت روشنایی افقی، میزان شار نوری است که بر واحد سطح افقی میتابد و در تامین روشنایی افقی نظیر میز کار و سطح زمین اهمیت پیدا میکند. واحد آن لوکس و علامت اختصاری آن E_h است.⁽¹⁾

 

شدت روشنایی عمودی ( Vertical Illuminance )

شدت روشنایی عمودی، میزان شار نوری است که بر واحد سطح عمودی میتابد و در تامین روشنایی سطوح عمودی نظیر تابلوهای نقاشی در موزه ها وگالری ها اهمیت پیدا میکند. واحد آن لوکس و علامت اختصاری آن E_v است.⁽¹⁾

 

یکنواختی نور ( Uniformity )

     یکنواختی نور محیط ( U₀ ) به میزان پخش یکنواخت نور در محیط یا فضای کار اطلاق شده و از نسبت شدت روشنایی حداقل (E_min ) به شدت روشنایی متوسط (E_ave) بدست می آید. یکنواختی نور در محیط اطراف فضای کار بهتر است مقداری برابر با U₀ ≥ 0.4 و در محیط پس زمینه مقدار U₀ ≥ 0.1 داشته باشد.⁽²⁾

 

درخشندگی ( Luminance )

 

 

درخشندگی نشان دهند ه ی تأثیر فیزیولوژیکی نور بر چشم انسان بوده و برابر است با نسبت شدت نور ساطع شده از منبع به سطح بر حسب کاندلا بر مترمربع , علامت اختصاری آن L است.⁽¹⁾⁽²⁾

 

سطح مناسب و متعادلی از درخشندگی در محیط جهت افزایش دقت در بینایی و عملکرد چشم لازم بوده و می بایست از موارد زیر پرهیز کرد:

• درخشندگی زیاد که خود سبب افزایش خیرگی (UGR) میشود.
• کنتراست بالا در درخشندگی محیط که بدلیل نیاز به تطابق پذیری زیاد چشم باعث خستگی آن شود.
• درخشندگی و کنتراست کم که یک محیط کسل کننده پدید خواهد آورد.

 

بازتاب سطوح ( Reflectance of surfaces )

به نسبت نور تابیده شده به یک سطح و نور بازتاب شده از آن گویند. یکی از عوامل موثر و مهم در محاسبات روشنایی محیط ضریب بازتاب سطوح آن از جمله سقف، کف، دیوار ها، اشیاء و … می باشد . ضریب بازتاب سطوح برای گستره ی زیادی از محیط ها به صورت زیر بوده و به متریال استفاده شده و رنگ سطوح بستگی دارد⁽²⁾ :

سقف: 0.7 تا 0.9

دیوار: 0.5 تا 0.8

کف: 0.2 تا 0.4

ضریب خیرگی ( UGR or GI )

    به طور کلی خیرگی (Glare) به حس نا مطلوب ایجاد شده توسط سطوح روشن از جمله سطوح براق، چراغ ، پنجره ی دیواری یا سقفی و… که در میدان دید قرار دارند اطلاق می شود . میزان خیرگی توسط ضریب خیرگی (UGR) نشان داده شده و معمولا در بازه ی 10 تا 30 قرار دارد و به عواملی چون درخشندگی زمینه و منبع روشنایی، موقعیت ناظر نسبت به منبع روشنایی و ابعاد فضا بستگی دارد.⁽²⁾

مقدار مرجع ضریب خیرگی برای فضاهای مختلف در استاندارد EN-12464  مشخص شده است و اگرچه فرمولی برای  محاسبه خیرگی وجود دارد اما معمولاً توسط نرم افزارهای طراحی روشنایی در هر نقطه محاسبه میشود.

 

منابع:

⁽¹⁾ نشریه شماره 654 نظام مهندسی

⁽²⁾ EN12464-1