طراحی روشنایی فضاهای مسکونی - بخش سوم
فضای ناهارخوری
در طراحی روشنایی فضای ناهارخوری، خلق حسوحال خوب و فضای خصوصی میبایست اولین اولویت باشد و بعد از آن، تأمین حداقل نور لازم برای انجام فعالیتهای بصری مد نظر قرار گیرد. به علاوه ، معیارهای مطلوبیت محیط نیز متغیر است؛ دور از ذهن نیست که فضای ناهارخوری در یک مناسبت، روشن و رسمی، و در مناسبت دیگر، نسبتا روشن و غیررسمی و صمیمی باشد. بنابراین باید در نظر داشت که کلیۀ منابع روشنایی در چنین فضایی، میبایست قابلیت دیم داشته باشند تا میزان نور نهایی را برحسب نیاز بتوان تغییر داد.
فعالیتهای بصریِ رایج در فضای ناهارخوری، در اکثریت ساختمانها نسبتا ساده و ابتداییاند که در ادامه، نکات مربوط به طراحی روشنایی هریک بررسی میشود:
- نور کانونی برای نمای دیوارهای شرقی و جنوبی که آثار هنری یا عناصر تزئینی دیگر در آنجا به نمایش در میآیند (نقاشیها، پوسترها، عکسها) ضروری است. این نور کانونی با بهکارگیری دو گروه سهتایی از چراغهای سقفی توکار فراهم میشود که جهت آنها قابل تنظیم است. بازتاب نور این چراغها، نور ملایمی برای روشنایی پیرامون فضا و همچنین سرو غذا در پیشخوان مرکزی را فراهم میکند.
- نور وظیفه باید روی میز غذاخوری انجام شود تا افراد بتوانند غذا و چهرۀ همدیگر را ببینند. زمانی که از پیشخوان جهت سرو غذا استفاده میشود، نور کافی و مناسب برای فرد سروکننده میبایست تأمین شده باشد. به این منظور، از چراغ آویز تزیینی در بالای میز و مرکز آن استفاده شده که در عین تاکید بر تقارن فضای ناهارخوری، روشنایی مطلوبی را به دنبال دارد. همچنین این چراغ، نور دکوراتیو فضا را نیز تأمین میکند.
- پنجرههای قدیِ بخش شمالی (مانند فضای نشیمن) روشنایی زیادی را در طول روز فراهم میکنند. به همین دلیل، استفاده از پرده یا اقلام مشابه، با هدف تنظیم نور مطلوب و در عین حال زیباسازی پنجرهها پیشنهاد میشود.
- نورپردازی محیطی برای پیرامون اتاق ضروری است تا حس کمنور بودن محیط و خالی بودن فضای دور میز از بین برود. این نور در بخش شمالی با دو چراغ دانلایت توکار، و در بخش غربی توسط پنل تزئینی داخلیای فراهم میشود که ناهارخوری را از ورودی جدا میکند.
به علت اهمیت زیاد محیط در اتاق ناهارخوری، تمام روشناییها باید با کلیدهای کاهنده طوری کنترل شوند که بتوان از انواع مختلفی از ترکیبهای نوری با شدتهای متفاوت برای ایجاد حس و حال مطلوب برای هر مناسبتی استفاده کرد. در طراحی روشنایی فضای ناهارخوری مشاهده میشود:
- نور محیطی توسط چراغ دانلایت توکار تأمین شده که با پخش نور گسترده، روشنایی یکنواختی را برای کل فضا به دنبال دارد و در پلان با حرف C قابل مشاهده است.
- نور کانونی برای آثار هنری دیوار جنوبی و بوفۀ دیوار شرقی، با چراغهای نقطهای زاویهپذیر توکار تأمین شده که مستقیماً روی عناصر مذکور متمرکز شدهاند. منبع نور نقطهای دارای لامپ هالوژن با ولتاژ کم یا الایدی میتواند گزینۀ مناسبی برای این بخش باشد که در پلان با حرف D قابل مشاهده است.
- چراغ آویز بالای میز، ضمن تأمین نور وظیفه روی سطح میز و روشن کردن سقف، نقش نور دکوراتیو را نیز در این فضا بر عهده دارد. موقعیت این منبع نوری در پلان با حرف I قابل مشاهده است.
آشپزخانه
در میان هم فضاهای رایج در یک واحد مسکونی، میتوان آشپزخانه را به عنوان دشوارترین فضا برای طراحی روشنایی معرفی کرد. فعالیتهای بصری معمول در آشپزخانه، با ابزارهای تیز، مایعات جوشان، قابلمهها و ظروف داغ هم سروکار دارند که موجب پیچیدهتر شدن ملاحظات تأمین نور خواهد شد. پیشخوان در آشپزخانۀ پروژۀ فعلی، نقش ناهارخوری غیررسمی کوچکی را نیز ایفا میکند که در آن تعاملات اجتماعی رخ میدهد. در ادامه، نکات مربوط به طراحی روشنایی فعالیتهای بصری فضای آشپزخانه بررسی میشود:
- فعالیتهای روتین آشپزخانه مانند شستن ظروف در سینک، آشپزی و... همارتفاع با پیشخوان و کابینتها انجام میشوند. نور وظیفه در همۀ سطوح کار بهجز سطح پختوپز، با چراغهای زیرکابینتی (حرف J روی پلان) تأمین میشود. این چراغها به نحوی نصب شده که از دید افراد پنهان است و در نهایت، روشنایی به شکل خط صاف و پیوسته در زیر سطح کابینت به چشم میآید. در طراحی و ساخت هودهای آشپزخانه، معمولا منبع نوری اختصاصی لحاظ میشود که روشنایی لازم برای آشپزی را تأمین خواهد کرد. به علاوه، در پروژۀ فعلی به دلیل ارتباط پیشخوان و محیط آشپزخانه، گاهی از آن به عنوان سطح کار نیز استفاده میشود. چراغهای آویز بالای پیشخوان (حرف K روی پلان)، علاوه بر تأمین نور وظیفه روی سطح مذکور، بخشی از نور محیطی آشپزخانه را نیز فراهم میکند.
- دسترسی بصریِ کافی به کابینتها و قفسههای بالای پیشخوان آشپزخانه به عنوان اولویتهای بعدی شناخته میشوند. البته دسترسی بصری به بخش داخلی فر و یخچال نیز بسیار اهمیت دارد، اما به طور پیشفرض در طراحی و تولید کالاها مد نظر بوده و تأمین شده است. نور محیطی آشپزخانه با چراغهای خطی مخفی روی کابینتهای بالایی (حرف H روی پلان) و همچنین چراغهای پایینتاب توکار (حرف C روی پلان) در مرکز سقف تأمین میشود.
- مسیریابی و رفتوآمدِ راحت در فضای آشپزخانه به میزان متوسطی از نور محیطی نیاز دارد که راجع به نحوۀ تأمین آن توضیح داده شد.
- در فضای کارمحوری مثل آشپزخانه، نور تأکیدی نسبت به نور وظیفه و نور محیطی اهمیت کمتری دارد. چراغهای آویز بالای پیشخوان آشپزخانه، به عنوان منابع نوری دکوراتیو نیز در این فضا تلقی میشوند.
